Przeliczanie systemów liczbowych

Udostępniając artykuł pomożesz mi rozwinąć blog. Weź w tym udział!

Temat z kawą na dziś, to przeliczanie jednego systemu liczbowego na inny.
Będzie sporo liczenia, wiec przygotujcie kartkę i coś do pisania.

Trochę teorii…

Ogólnie z przechodzeniem z jednego systemu pozycyjnego na drugi, mamy dwa przypadki w których radzimy sobie tak:

  • Mamy przeliczyć system o mniejszej bazie na  system o większej bazie (większa ilości znaków), wtedy bierzemy kolejne pozycje liczby którą chcemy przeliczyć, rozpisujemy je za pomocą zapisu potęgowego, zgodnie ze znakami w systemie na który przeliczamy, a następnie sumujemy wynik.
  • Mamy przeliczyć system o większej bazie, na systemu do mniejszej bazie, wtedy dzielimy przez bazę systemu mniejszego, liczbę z systemu większego, następnie zapisujemy reszty od końca.

Brzmi skomplikowanie, ale w końcu chodzi o zwykłe dodawanie, mnożenie, potęgowanie  i dzielenie, więc wystarczy trochę praktyki po to by się z tym oswoić.
Natomiast pozostaje jeszcze pytanie o sensowność i częstość takich przeliczeń.
Z całą pewnością, w programowaniu nie da się uciec, od systemu dwójkowego, oraz szesnastkowego, np. kolory w CSS często zapisuje się w systemie szesnastkowym(szczególnie przy zapisie RGB), ponieważ łatwo jest wtedy, operować kolorami i przekształcać je.
Podczas pisania sterowników, używa się zapisu binarnego. No i prędzej czy później, spotykasz się, z konsekwencją niemożliwości precyzyjnego zapisu jakiejś liczby, np 0.1.

Jeszcze tylko ostatnia uwaga, przed ćwiczeniami właściwymi , będę używał 4 najpopularniejszych w informatyce systemów liczbowych,

Nazwa Znaki występujące Nazwa naukowa skrót
dwójkowy 0,1 Binarny bin
ósemkowy 0,1,2,3,4,5,6,7 Oktalny oct
dziesiętny 0,1,2,3,4,5,6,7,8,9 Decymalny dec
szesnastkowy 0,1,2,3,4,5,6,7,8,9,a,b,c,d,e,f Hexalny hex

Czas na praktykę.

Problem pierwszy, przechodzenie z systemu niższego na wyższy:

Gdy chcemy przejść z systemu binarnego na decymalny (z dwójkowego na dziesiętny), zgodnie z tym co napisałem wcześniej, rozpisujemy liczbę dwójkową na zapis potęgowy, a potem sumujemy.
Abstrakcyjnie zapis wygląda tak:
(a * 2n-1)+… + (a * 22)  + (a * 21)  + (a * 20)

Chcemy policzyć 101bin, czyli 101 zapisane dwójkowo/binarnie, na system dziesiętny/decymalny.·

  • 101bin rozpisujemy jako sumę kolejnych potęg, zgodnie z pozycją która zajmują, czyli:
    1 *22  + 0 * 21 + 1* 20·
  • Sumujemy:
    4dec + 0 dec + 1 dec = 5 dec

Chcemy policzyć  10110  ‑na system szesnastkowy (101 zapisane dziesiętnie, czyli po prostu sto jeden (-: )·

  •   10110 rozpisujemy jako sumę kolejnych potęg
    1 * 102 + 0 * 101 + 1 * 10 ·
  • A teraz sumujemy 64hex  + 1hex = 65hex

Panie jakie 64 przecież 102 to 100! kto panu to tak….

No własnie 64hex to 100dec bo do zapisu używamy nowego systemu, a nowy system ma 16 znaków., Wiec zapis 10hex  oznacza 16dec.

zrobimy krok pośredni

10110 <=> 1 * 102 + 0 * 101 + 1 * 100  <=> 100dec + 1dec

zyskaliśmy zamiast jednego trudniejszego zadania 2 mniej trudne. Taki manewr nazywa się stratęgią, dziel i rządź, zapamiętaj tą nazwę bo spotkasz się z nią sporo razy.
Zamiast dużego problemu czyli przeliczenia 101 na zapis hexalny, mamy 2 prostsze czyli przeliczenie 100 i 1 na hexalny. Z jedynką sprawa jest prosta bo 1dec to 1hex

A co ze 100, otóż dzielimy z resztą przez 16, daje nam to 6 i 4 reszty inaczej zapisane to 6* 161 + 4 * 16<=> 64hex

Wygląda znajomo? No to dochodzimy do dodawania 64hex + 1hex = 65hex

Trenujemy dalej? Przeliczmy 10002 na system dziesiętny pominę rozpisywanie zer

1*23 = 8

I jak, chętni na więcej?

Uwaga będzie sztuczka, która pokaże nam dlaczego system ósemkowy i szesnastkowy, są bardzo wygodne użyciu w stosunku do komputerów.
Przeliczymy 111 111bin na system ósemkowy?
Uprzedzam, spacja nie znalazły się przypadkiem.
Osiem to inaczej 23 ułatwia nam to robotę, ponieważ każda wielokrotność ósemki w zapisie oktalnym to nowy znak, wiec jeśli pogrupujemy to po trzy znaki zapis binarny, każda taka grupa da nam jeden znaj w systemie oktalnym.
Pamiętasz dziel i rządź, zamiast jednego dużego problemu, dwa mniejsze, które tym razem są identyczne 🙂
111bin  = 1 * 22 + 1 * 21 + 1 * 20 = 4 + 2 + 1 = 7oct

Czyli wynikiem będzie 77

Rozpisze całość żebyś mógł zobaczyć skąd się to wzieło. Będzie potrzebna umiejętność wyciągnięcia liczby przed nawias, i zmiana podstawy potęgowania.

111 111bin
Rozpisujemy na:
1 * 25 + 1 * 24 + 1 * 23 + 1 * 22 + 1 * 21  +1 * 20   

Wyciągamy każde wielokrotność ósemki przed nawias, czyli inaczej 23  

2* ( 1 * 22 + 1 * 21  +1 * 20   ) + 20*3  * ( 1 * 22 + 1 * 21  +1 * 20   )

Zmieniamy podstawę potęgowania z 2 na 8 i mamy:

81 * (4 + 2 + 1) + 80 * (4 + 2 + 1) <=> 7* 81  + 7* 80

Czyli finalnie 77oct

Jeżeli mielibyśmy zrobić to samo z liczbą 11 111bin, to wtedy metoda jest identyczna,  tylko zapisujemy tą liczbę jako 011 111bin.Bo w końcu
0 * 25 + 1 * 24 + 1 * 23 + 1 * 22 + 1 * 21  +1 * 2  to to samo co 1 * 24 + 1 * 23 + 1 * 22 + 1 * 21  +1 * 20   

Analogicznie można przechodzić z sytemu dwójkowego na szesnastkowy oraz z ósemkowego na szesnastkowy np:

1111bin = E­hex = 15dec 

Cała tabelka

Bin Oct Dec hex
0000 0 0 0
0001 1 1 1
0010 2 2 2
0011 3 3 3
0100 4 4 4
0101 5 5 5
0110 6 6 6
0111 7 7 7
1000 10 8 8
1001 11 9 9
1010 12 10 A
1011 13 11 B
1100 14 12 C
1101 15 13 D
1110 20 14 E
1111 21 15 F

W drugą stronę czyli np. z sytemu ósemkowego na dwójkowy przechodzi się równie łatwo.

Np 731oct  na zapis binarny będzie o tak:

7 3 1
111 011 001
111011001

Skoro już zaczęliśmy omawiać przejście z bazy większej do mniejszej, to potrenujmy to!

Problem drugi, przechodzenie z systemu o wyższej bazie na niższą:

Tak jak napisałem, przechodzenie z systemu o większej bazie do mniejszej, sprowadza się do dzielenia z resztą
1310 to będzie dwójkowo·

13/ 2 = 6 i 1 reszty·
6/2 =  3 i 0 reszty ·
3/2 =  1 i 1 reszty ·
1/2 =  0 i 1 reszty

Zapisujemy reszty od końca 1101.

Co tu się stało tak naprawdę?
Dziel i zwyciężaj!
13 to inaczej 1 * 20 + 12 <=> 1 * 20 + 0 * 2+  12 <=> 1 * 20 + 0 * 2+   1* 22 + 8 <=>  1 * 20 + 0 * 2+   1* 22 +   1* 23

Wygląda znajomo?

innymi słowy, szukamy liczby 2x takiej by po odjęciu jej od naszej 13 była o jedną potęgę mniejsza od naszej liczby czyli 2n, a potem odejmujemy tak długo 2 do potęgi n-1 aż dostaniemy zero:)

24  to 16 wiec o oczko za dużo dlatego 23 to 8 się nada

U nas n będzie wynosiło 3, wiec odejmujemy kolejno potęgi dwójki, 23, 22,21,20, a gdyby tego było mało schodzimy do potęg ujemnych

13 – 23 = 5

Jedziemy kolejne odejmowanie czyli

22 Potem
21  a na koniec
20
5 – 22 =11 – 2 1 = -1 czyli tego nie chcemy dajemy 0
1 -20 = 0 idealnie 1

 

Jedziemy dalej 123 na system dwójkowy

Przed podzieleniem Wynik Reszta z dzielenia
123 61 1
61 30 1
30 15 0
15 7 1
7 3 1
3 1 1
1 0 1

Wynik zapisujemy od  końca 1111011

I na tym poprzestaniemy, na dzisiaj.
Za tydzień lekki temat, czyli zapis naukowy liczb dziesiętnych.
Za dwa tygodnie, powinniśmy w końcu dojść do tematu zapisu liczbowego w komputerach, oraz tego, dlaczego jest on tak nieprecyzyjny. Poznamy też dziwadła plus zero i minus zero.

PS
Tematem który nie poruszałem do tej pory, to system liczbowy addatywny. Polega on na tym że sumujemy kolejne znaki z sobą, np liczby rzymskie, należą do systemu addatywnego , ale też mamy system jedynkowy z którego korzystał nie mal każdy
| jedna kawa
|| dwie kawy
||| 3 kawy 🙂
 |||||  5 kaw
Z kolei liczby rzymskie np XVII czyli 10 + 5 + 2 daje siedemnaście.

 

Udostępniając artykuł pomożesz mi rozwinąć blog. Weź w tym udział!

3 thoughts on “Przeliczanie systemów liczbowych

  1. Piszę, bo to istotne:
    jest błąd w 1-szej tabeli – 14 (dec) i 15 (dec) to nie jest 20 (oct) i 21 (oct) tylko 16 (oct) i 17 (oct).
    20 (oct) = 16 (dec)

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *